سلول های بنیادی چه چیزی هستند؟

۱-     آنها می توانند ” خود تجدید” باشند. به آن معنی که می توانند چند برابر شده و تعداد بیشتری از نوع خودشان ایجاد نمایند.

۲-      آنها می توانند ” مشتق شونده” باشند. به آن معنی که می توانند حداقل به ۲ نوع مختلف سلول با عملکرد خاص تبدیل شوند.

انواع مختلف سلول های بنیادی وجود داشته که از منابع مختلف تهیه می شود.تمامی آنها می توانند خود تجدید باشند. تفاوت آنها در این است که به چه نوع سلول خاصی تبدیل می شوند و به چه میزان می توانند مشتق شونده باشند.

پنج نوع مختلف سلول بنیادی در ذیل توضیح داده شده است:

 

درمان با سلول های بنیادی چیست؟
در این درمان از سلول های بنیادی استفاده می کند یا آنها را هدف قرار می دهند. در این زمینه سلول های آسیب دیده جایگزین یا ترمیم می شوند، همچنین برای جلوگیری از آسیب نیز قابل استفاده می باشند. درمان با سلول بنیادی می تواند شامل پیوند سلول بنیادی یا تجویز داروهایی باشد که سلول های ایمنی را در بدن هدف قرار می دهد. درمانهای بسیار کمی با سلول های بنیادی تایید شده است. مرسوم ترین درمان سلول بنیادی پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان در درمان لوکمی، لنفوم و چند بیماری اختلالات خونی ارثی می باشد.
هیچ درمان با سلول بنیادی برای ام اس تایید نشده است.

سلول های بنیادی چگونه در ام اس کمک می کنند؟

درمان
با توجه به تمامی اطلاعاتی که در ارتباط با سلول بنیادی و ام اس وجود دارد دو راه اصلی در درمان ام اس می تواند وجود داشته باشد:

۱- ایمونومدولیشن: جلوگیری از تخریب سیستم عصبی توسط سیستم ایمنی

۲- ترمیم میلین: ترمیم رویه میلین های آسیب دیده می باشد. این روش به درمان ” حفاظت عصب” به دلیل حفاظت از رشته های عصبی با استفاده از غلاف میلین نیز موسوم است. همچینین امیدهایی است که با استفاده از سلول بنیادی رشته های عصبی از دست رفته نیز بازسازی شوند. آسیب هایی که در اثر ام اس پیشرونده بوجود آمده و باعث ناتوانی های پایدار شده نیز می تواند ترمیم شوند. اگرچه هنوز شواهد علمی برای تایید اثر سلول های بنیادی در این زمینه وجود ندارد. دانشمندان در سراسر دنیا در این زمینه موافقند که تحقیقات زیادی در این زمینه پیچیده و بحث برانگیز قبل از قدم گذاشتن در راه آزمایشات بالینی در جهت بازسازی رشته های عصبی نیاز است.

تحقیق در آزمایشگاه
درمان با سلول بنیادی علاوه بر آنکه در آینده خود می تواند به عنوان درمان ام اس به کار رود، به عنوان کمک درمان های دیگر نیز می تواند به کار رود. سلول های بنیادی از آن جهت که می تواند جنبه های مختلف ام اس را در آزمایشگاه شبیه سازی کند می تواند مفید باشد و بنابراین تاثیر داروها به سرعت آزمایش می شوند.

چه نوعی از سلول های بنیادی می تواند برای ام اس استفاده شود؟
چند نوع مختلف سلول های بنیادی تاثیر بالقوه نشان داده است. آنها بطور گسترده ای در حیوانات در حال بررسی هستند. برخی از آنها نیز در ابتدای مطالعات بالینی (شامل انسان) می باشند. تا پایان این آزمایشات بالینی تاثیر و ایمن بودن آنها مشخص نمی شود.

سلول بنیادی خون ساز (HSCs)
جزو سلول های بنیادی انسان بالغ است و در مغز استخوان و خون یافت می شود. آنها می توانند تمام سلول های خون و سیستم ایمنی را تولید نمایند. آنها هم اکنون برای درمان لوکمی، لنفوم و چند نوع مختلف اختلالات خونی ارثی استفاده می شوند. HSCs هم اکنون در حال آزمایشات بالینی در ام اس با فعالیت بالا می باشند که امید می رود در کمک به جلوگیری از آسیب به میلین با تغییر عملکرد سیستم ایمنی ( ایمونومدولیشن) مفید باشند.

سلول بنیادی مزانشیمال (MSCs)
جزو سلول های بنیادی انسان بالغ می باشد و در قسمت های مختلف بدن مانند مغز استخوان، پوست و بافت چربی یافت می شود. آنها سلول های بوجود می آورند که به عملکرد سلول های بنیادی دیگر جهت عملکرد بهتر کمک می کنند. MSCs نیز در حال آزمایشات بالینی برای ام اس می باشند. امید بر آن است که این سلول های بنیادی تاثیر مثبت بر روی “ایمونومدولیشن” و بهبود سیستم عصبی در مکانیسم خود ترمیمی برای ترمیم میلین آسیب دیده داشته باشند.

سلول های بنیادی عصبی (NSCs)
این سلول ها مسول ترمیم میلین در مغز بوده ولی وقتی شخصی ام اس دارد عملکرد NSCs مناسب نمی باشد و برای ترمیم آسیب دیدگی فعال نمی شوند. دو رویکرد در تصحیح عملکرد وجود دارد. در یکی از آنها از دارویی استفاده می شود که عملکرد NSCs را موثرتر کند. دیگری پیوند سلول های جدید جهت ترمیم آسیب دیدگی هایی است که سلول های مغزی موجود نمی توانند ترمیم کنند. NSCs بزودی جهت آزمایشات بالینی برای ام اس بررسی می شود. تاثیر این سلول ها از نوع ایمونومدولیشن بوده و تاثیر مستقیم بر بازسازی میلین دارد. NSCs بطور طبیعی در مغز رخ می دهد ولی به علت مشکل در برداشت سلول از مغز، سلول های بنیادی رویانی در آزمایشات بالینی استفاده می شود.

سلول های بنیادی جنینی (ESCs) و سلول های بنیادی القایی پرتوان (iPSCs)
ESCs بطور طبیعی هر نوعی از سلول های بدن را تولید می کند. طراحی iPSCs نیز بگونه ای بوده که همین عملکرد را داشته باشد. این روش به دلیل آنکه امکان رشد و تولید تومور را دارد بحث برانگیز است. ESCs و iPSCs بسیار در آزمایشگاه در کوتاه مدت تا میان مدت برای شناسایی و آزمایش داروها قبل از آزمایشات بالینی مفید بوده اند. آزمایشات ایمنی بیشتری مورد نیاز می باشد قبل از آنکه به عنوان درمان برای افراد مبتلا به ام اس تجویز شود.

چه نوع از سلول بنیادی برای چه نوع ام اس؟
بدون پایان اولین آزمایشات بالینی، پیش بینی آنکه برای چه نوع ام اسی باید چه نوع سلول بنیادی را استفاده نمود مشکل است. در ابتدا سلول های بنیادی برای تعداد افراد کمی مبتلا به ام اس که انتظار عکس العمل مثبت وجود دارد تجویز می شود. افرادیکه درمان های موجود دیگر برای آنها پاسخگو نبوده کاندیدای اول مصرف می باشند. بعد از این آزمایشات بالینی اولیه می توان آن را بر روی نوع های دیگر ام اس آزمایش نمود.

چگونه سلول های بنیادی تزریق می شوند؟
برای استفاده از سلول های بنیادی به عنوان یک درمان بالقوه برای ام اس، از سه طریق تزریق وجود دارد:

• داخل وریدی: تزریق داخل رگ
• داخل نخاعی: تزریق داخل فضای بین ستون فقرات
• داخلی: تزریق مستقیم داخل مغز

تنها تزریق داخل وریدی و نخاعی برای آزمایش درمان ام اس بکار رفته اند ولی با افزایش دانش هر کدام از آنها می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

بر اساس شواهد علمی موجود، جدول ذیل انواع مختلف سلول های بنیادی برای انواع مختلف ام اس و تحقیقاتی که امروزه انجام می شود را نشان می دهد.

 

 

 

سوالات متداول:

باید در مورد سلول بنیادی تحقیق شود؟
بله. دانشمندان در سراسر دنیا معتقدند که شواهد کافی برای پیشنهاد سلول های بنیادی به عنوان یک درمان بالقوه برای ام اس وجود دارد. این شواهد برآمده از تحقیقات بر روی حیوانات و تعداد انگشت شماری تحقیقات بالینی بوده است. آنها فکر می کنند الان زمان تحقیقات هماهنگ در مورد سلول های بنیادی بوده و باید یک تلاش بین المللی برای حمایت از تحقیقات بالینی برای سلول های بنیادی در ام اس انجام شود.

آیا سلول های بنیادی برای درمان ام اس تایید شده اند؟
خیر. در حال حاضر هیچ درمان سلول بنیادی برای ام اس تایید نشده است و همگی غیر معتبر و آزمایشی می باشند. در واقع به معنای آن است که پزشکان نمی دانند آیا سلول های بنیادی برای افرد مبتلا به ام اس معتبر می باشد و مهمتر از آن اینکه آیا آنها ایمن هستند. تنها راه درمانی قانونی و آزمایشی سلول های بنیادی از طریق آزمایشات بالینی معتبر می باشد.

سلول های بنیادی چقدر می توانند موثر باشند؟
ما باید در مورد انتظار از سلول های بنیادی واقع بین باشیم و بدانیم که چه درمان سلول بنیادی خاصی قابل دست یابی می باشد. به عنوان مثال آیا توانایی ایمونومدولیشن یا بازسازی میلین و یا هر دو وجود خواهد داشت؟ قبل از آنکه سلول های بنیادی بتواند یک راه درمان برای افراد مبتلا به ام اس باشد، آزمایشات باید تاثیر و ایمنی خود را در مقابل درمان های موجود نشان دهد.

اگر من پیوند سلول های بنیادی داشته باشم بعد از چه مدت موثر خواهد بود؟
اگر سلول های بنیادی به بدن یک نفر پیوند زده شود، این سلول ها باید به محل صدمه دیده راه یابد و تاثیر مورد دلخواه را داشته باشند. این پروسه مستلزم زمان بوده و اگرچه پیش بینی مدت زمان سخت می باشد ولی چند هفته یا چند ماه زمان خواهد برد.

درمان سلول های بنیادی می تواند تکرار شود؟
امکان دارد. برای برخی سلول های بنیادی سودمند خواهد بود که پیوند تکرار شود. در حال حاضر شواهد طولانی مدتی برای آزمایشات بالینی وجود ندارد، بنابراین اظهار نظر در مورد ضرورت یا ایمنی تکرار بسیار مشکل است. تحقیقات بالینی آینده این موضوع را بررسی خواهند کرد.

درمان سلول های بنیادی می تواند همزمان با درمان های دیگر استفاده شود؟
هنوز مشخص نمی باشد. این موضوع در مطالعات اولیه آزمایشات بالینی بررسی نشده است که دلیل آن مشکل در اندازه گیری میزان تاثیر درمان با سلول های بنیادی می باشد، اگرچه درمان ترکیبی می تواند برای ام اس موثر باشد و باید در آینده مطالعه شود.

چگونه سلول های بنیادی داده می شود؟
ابتدا سلول های بنیادی از فرد مبتلا به ام اس یا منبع اهدا کننده ( به عنوان مثال رویان) برداشت می شود. سپس در آزمایشگاه تحت شرایط سختی برای پیوند آماده می شوند. پس از آماده شدن سلول ها به بدن پیوند زده می شود.
اگر سلول های بنیادی از یک اهدا کننده ( سلول های بنیادی آلوژن) باشد بدن گیرنده شاید آن را پس بزند. برای کاهش این خطر ابتدا با داروهای بسیار قوی سیستم ایمنی را برای مدتی پس از پیوند تعدیل می کنند.

آیا برای اینکه سلول های بنیادی تاثیر داشته باشند باید تزریق شوند؟
با استفاده از برخی داروها می توان برخی سلول های بنیادی که در بدن وجود دارد را فعال نمود. اگرچه هم اکنون هیچ آزمایش بالینی در این زمینه صورت نگرفته است این روش شاید به حفاظت عصبی کمک کند که باید در آینده بررسی شود.

چه زمانی سلول های بنیادی به عنوان یک درمان برای ام اس تایید می شود؟
اگرچه سلول های بنیادی برای ام اس در کشورهای مختلف تحت آزمایشات بالینی می باشد، بسیار پیش بینی آن سخت است ولی به نظر نمی رسد تا چند سال آینده میسر باشد. نتایج این آزمایشات بالینی راهگشای مطالعات آینده برای دستیابی به یک روش مفید برای استفاده از سلول های بنیادی در ام اس می باشد.

چگونه یک درمان جدید پزشکی توسعه داده شده است؟
ابتدا درمان چندین سال در آزمایشگاه های علمی مورد بررسی قرار می گیرد تا بتوان آنرا به عنوان یک درمان موثر در مدل های آزمایشگاهی ( شامل حیوانات) شناخت. ایمنی نیز در این مرحله بررسی می شود. اگر این درمان در مدل آزمایشگاهی مدل ام اس موثر باشد باید در آزمایشات بالینی (فازI، II و III) بررسی شود. هر کدام از این فازها شواهد بیشتری جهت تاثیر و ایمنی آن فراهم می کند. این یک فرایند دقیق و لازم برای اطمینان از تاثیر تمام داروهای جدید و تمام مسائل مربوط به ایمنی می باشد. اگر درمان، تمامی فازها را کامل نماید و موثر و ایمن باشد باید توسط سازمان های بین المللی یا منطقه ای مانند سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) یا آژانس درمان اروپا (EMEA) تایید شود. پس از طی تمام مراحل دارو، بطور گسترده در دسترس خواهد بود.

چرا برای ایجاد یک درمان جدید زمان زیادی طول می کشد؟
در آزمایشگاه های علمی چندین سال طول می کشد که یک دارو مفید شناخته شود. پس از شناسایی آن و آزمایش در هر یک از فازها ی تحقیقات بالینی در مجموع تقریبا ۵ سال طول می کشد. اگرچه این روش زمان زیادی می برد برای شناخت درست آنکه این دارو موثر و ایمن می باشد لازم است. علاوه بر زمان، این روش ها دارای هزینه های زیادی بوده که مستلزم سرمایه گذاری منابع مالی، دولتی، موسسات خیریه پزشکی و صنعت می باشد.

 

 

 

چگونه می توان تشخیص داد که یک آزمایش بالینی قانونی است؟
برای آزمایشات بالینی قانونی باید مجوز موسسات ملی مسول در آن کشور اخذ گردد. در موارد بسیار مهم در مرکز اطلاعات تحقیقات بالینی ثبت خواهد شد. در اینجا هشدار داده می شود که برخی آزمایشات بالینی پیشنهاد می شود که قانونی نمی باشند.

• درمان برای شرایط مختلف یا بیماری وجود دارد
  آزمایشات بالینی برای ام اس معمولا فقط برای درمان ام اس متمرکز می شوند. در معدود موارد درمان برای ام اس و شرایط مختلف مربوط دیگر در یک آزمایش بالینی تست می شود (به عنوان مثال بیماری خود ایمنی دیگر مانند بیماری کرون). البته بعید است ام اس در کنار شرایط دیگر مانند بیماری قلبی تست شود.

• کمبود جزئیات مربوط با درمان
  اگر آزمایشات بالینی قانونی باشد، به هر شخصی که در آزمایش شرکت می کند برگه ای با عنوان “اطلاعات برای شرکت کننده” داده می شود. در این برگه جزئیات در ارتباط با آنکه این سلول های بنیادی از کجا آورده شده، چگونه در آزمایشگاه آماده شده و انتظاراتی که شرکت کننده در این آزمایشات باید داشته باشد را دارا است. در این برگه تمامی اطلاعات به روشنی توضیح داده می شود و از شرکت کنندگان خواسته می شود که اطلاعات خود را افزایش داده و نگرانی های خود را قبل از امضا فرم برطرف کنند.

• ادعا در ارتباط با بی خطر بودن
  آزمایشات بالینی ایمنی و اثر دارو را آزمایش می کنند. در آزمایشات بالینی که شامل سلول های بنیادی نیز می باشد همیشه امکان خطر وجود دارد و این خطر باید به شرکت کنندگان از طریق فرم “اطلاعات برای شرکت کنندگان” و پزشک رهبر آزمایش بالینی توضیح داده شود.

• هزینه برای درمان
  معمولا از شرکت کنندگان در آزمایشات بالینی هزینه ای به جز هزینه های سفر یا شخصی دریافت نمی شود. شرکت کنندگان باید در ارتباط با هماهنگی ها کاملا آگاه باشند و بدانند که اگر درمان شرایط بدی بوجود آورد آیا هزینه ای بابت شرایط خاص اورژانسی پرداخت می شود؟

• عدم وجود یا شرایط خاص جهت الزام های شرکت در درمان
  آزمایشات بالینی معمولا دارای لیستی از معیارهای دقیق و شرایط شرکت کنندگان می باشند. این معیار ها شامل ابعاد مختلف مانند سن، تاریخچه استفاده از درمان های قبلی، تاریخچه شرایط یا بیماری های قبلی، شرایط و بیماری فعلی، نوع ام اس و سطح ناتوانی می باشد.

آیا باید در آزمایشات بالینی شرکت کنم؟
این تصمیمی است که هر شخصی باید برای خود بگیرد. بدون شرکت افراد در آزمایشات بالینی هیچ درمانی توسعه نمی یابد و هر آزمایشات بالینی با خطر همراه است. تصمیم ها باید با در نظر گرفتن تمام جوانب ایمنی و اخلاقی همراه باشد. تمامی این موارد در فرم “اطلاعات برای شرکت کنندگان” که در ابتدا در اختیار شرکت کننده قرار می گیرد وجود دارد. این تصمیم با بحث های منطقی با پزشکان متخصص نیز حاصل می شود. صحبت با افراد خانواده و دوستان نزدیک نیز موثر می باشد. شرکت در آزمایشات بالینی برای هر فرد مناسب نبوده و هیچ فردی برای شرکت در آزمایشات نباید تحت فشار باشد.

شرکت در آزمایشات بالینی سلول های بنیادی شامل چه خطراتی است؟
هر آزمایش بالینی مطمئنا شامل خطراتی برای شرکت کنندگان است. طراحی آزمایش به گونه ای است که کمترین خطر را داشته باشد ولی این خطر به صفر نمی رسد. تهیه لیست خطرات برای هر نوع سلول بنیادی سخت است. خطرات با توجه به آزمایش بالینی خاص تغییر می کند و وابسته به سلول های بنیادی مورد استفاده، تعداد سلول هایی که پیوند زده می شود، نوع ام اس شرکت کننده و چگونگی پیوند سلول ها متفاوت است.

اگر با شرکت در آزمایشات بالینی موافقت کنم می توانم انصراف بدهم؟
بله. امکان انصراف در آزمایشات بالینی اگر تمایل به ادامه نداشته باشید وجود دارد. امضای فرم یا حتی شرکت در مراحل ابتدایی آزمایشات به معنای اجبار در شرکت تا انتهای آزمایش بالینی نمی باشد و در هر مرحله که بخواهید می توانید انصراف دهید. اگر می خواهید انصراف دهید حتما ابتدا با پزشک مخصوص در آزمایش صحبت نمایید زیرا گاهی اقدامات احتیاطی نیاز می باشد.

در ادامه به مختصری از مقالات منتشر شده در سال جاری میلادی پرداخته شده است:

     بر اساس مقاله ای که در تاریخ ۳۰/۱۰/۲۰۱۳ در مجله Nature communicationچاپ شده است سلول های بنیادی که از بافت پوست موش گرفته شده توانسته است آسیب به سیستم عصبی در مدل موش ام اس را کاهش دهد. این آزمایشات در موسسه علمی رافائل در میلان ایتالیا و دانشگاه میلان انجام شده است. در این روش با تزریق نخاعی سلول های بنیادی حمله سیستم ایمنی به مغز و نخاع کاهش می یابد البته این روش در نوع ام اس پیشرونده که غلاف های میلین آسیب دیده اند موثر نمی باشد.

     براساس مقاله ای با عنوان ” افزایش سن اهدا کننده سلول های بنیادی مشتق شده از چربی انسان موجب کاهش موفقیت در مدل موش ام اس می شود” که در تاریخ ۰۹/۰۹/۲۰۱۳ در سایت http://www.stemcellstm.com/content/ قرار داده شده است عنوان کرده که سودمندی سلول های بنیادی با افزایش سن کاهش می یابد. این تحقیق در مرکز سلول های بنیادی در دانشگاه تولان انجام شده است.

     مرکز تحقیقاتی ام اس تیش در نیویورک در تاریخ ۱۴/۰۸/۲۰۱۳ اعلام کرده است که تایید FDA برای انجام فاز I برای استفاده از اتولوگ سلول های بنیادی عصبی در درمان ام اس را گرفته است. این اولین آزمایش بالینی تایید شده FDA در آمریکا است که به بررسی تزریق مستقیم سلول های بنیادی درون مایع نخاعی می پردازد.

در این روش از سلول های بنیادی مغز استخوان فرد مبتلا استفاده شده و تزریق نخاعی می شود. این آزمایش بالینی بر روی ۲۰ نفر انجام خواهد شد.

     بر اساس خبری که در تاریخ ۱۰/۰۵/۲۰۱۳ در سایت news.com.au منتشر شده است دانشگاه آدلاید شروع به مطالعه پروژه جدیدی کرده است که با استفاده از سلول های بنیادی افراد بالغ به درمان ام اس بپردازد.
هدف استفاده از سلول های بنیادی بافت چربی و فرستادن سلول ها با خاصیت ضدالتهابی به قسمت آسیب دیده در مرکز سیستم عصبی در جهت سرکوب سیستم ایمنی می باشد. مدت پروژه را ۳ سال تخمین زده اند.

   بر اساس دو مقاله ای که در تاریخ ۱۵/۰۴/۲۰۱۳ در مجله Nature Biotechnology توسط دانشگاه استنفورد و مدرسه پزشکی کیس وسترن رزرو به چاپ رسیده است قابلیت تبدیل مستقیم سلول های بنیادی پوستی به سلول های میلین تخریب شده در اثر ام اس را دارند را تایید کرده اند. این مطالعات بر روی موش انجام پذیرفته است.

  بر اساس مقاله ای که در تاریخ ۲۸/۰۳/۲۰۱۳ در مجله Annals of neurology به چاپ رسیده است چگونگی موفقیت در پیوند مغز استخوان در نوع خاصی از ام اس پیشرونده را بررسی کرده است. این تحقیق به صورت آزمایش بالینی با خطرات بالایی همراه بوده است. ۲۴ نفر در این آزمایش شرکت کرده اند.
با توجه به نتایج تست های کلینیکی و اسکن MRI این پیوند موجب توقف تمام حمله های جدید شده است. این نتایج به عنوان یک راهنما در توسعه درمان های وابسته به فرد با خطرات کمتر باشد.

   بر اساس مقاله ای که در تاریخ ۷/۲/۲۰۱۳ در مجله سلول های بنیادی به چاپ رسیده است سلول های مغزی انسان که توسط سلول های دوباره برنامه ریزی شده بوجود آمده اند بسیار در درمان میلین های آسیب دیده موثر می باشند.
این مطالعه اولین تلاش موفقیت آمیز در استفاده از سلول های بنیادی پرتوان القایی در تولید سلول هایی بوده که برای ارسال پیام عصبی در مغز حیاتی است. این تحقیقات در مرکز نورولوژی دانشگاه روچستر انجام شده است. این آزمایش بر روی موش هایی انجام شده که بطور ارثی بدن آنها قابلیت تولید میلین را ندارند. مرحله بعدی این مطالعات آزمایشات بالینی بوده که بزودی انجام خواهد شد.
  بر اساس مقاله ای که در تاریخ ۱/۱۱/۲۰۱۲ در مجله Neuroscience منتشر شده است، محققان چگونگی مکانیک پیچیده سلولی در دستور ادامه به تقسیم سلول های خاص مغزی را در یافتند. این امر غلبه بر یک مانع فنی در استفاده از سلول های بنیادی می باشد. این مطالعات در مرکز نورولوژی دانشگاه روچستر انجام شده است. این آزمایشات بر روی سلول های مغزی انسان انجام شده است.

منبع: iranms.ir